Bahar Biçen Aras Daire Başkanı, Bilgi Kaynakları ve Kütüphane Daire Başkanlığı
Kütüphaneler 21. Yüzyıl Becerilerinin Eğitim Üssü!
Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı (PISA) sonuçları, ülkelerin eğitim kalitesini gösteren önemli bir göstergedir (PISA: Programme for International Student Assessment, 2025). Ancak bu başarının sırrı sadece sınıf derslerinde mi saklı? Yapılan kapsamlı araştırmalar, PISA skorlarını yükseltmenin gizli ve önemli bir unsuru olduğunu gösteriyor: “Uzman Kütüphaneciler” ve “Bilgi Okuryazarlığı” eğitimi!
Hazırlanan akademik rapora göre, kütüphanelerin ve kütüphanecilerin öğrenci başarısı üzerindeki etkisi, geleneksel materyal sağlama rolünün çok ötesine geçerek, öğrencilerin eleştirel düşünme ve bilgi yönetimi yeteneklerini doğrudan inşa eden bir pedagojik işlev üstleniyor (Alleyne, 2024).
PISA’nın Aradığı Üst Düzey Beceriler ve Bilgi Okuryazarlığı Kesişimi
PISA testleri, öğrencilerden yalnızca bilgiyi ezberlemesini değil, onu yeni koşullara uygulamalarını ve karmaşık sorunları çözmelerini bekliyor. Özellikle PISA’nın ileri seviye (4. Düzey ve üstü) okuma görevleri, öğrencilerin metin içi ve metin dışı bilgileri ilişkilendirip, aralarındaki bağlantıları kurmasını ve mantıksal sentez yapmasını zorunlu kılıyor. Bu aşamada eğitimin kilit figürü olan kütüphaneci devreye giriyor ve aradaki kritik boşluğu dolduruyor:
PISA’nın bilişsel sınavları, öğrencilerden metinleri basitçe anlamalarını değil, eleştirel bir süzgeçten geçirerek derinlemesine analiz etmelerini, farklı bilgileri sentezlemelerini ve nihayetinde kanıta dayalı sonuçlar çıkarmalarını bekler. Bu üst düzey talep karşısında, kütüphaneci en stratejik çözümü sunar: Kütüphaneci, verdiği “Bilgi Okuryazarlığı” eğitimiyle öğrencilere bilgiyi; güvenilirlik, güncellik ve tarafsızlık ekseninde sorgulama ve değerlendirme yeteneği kazandırır. Böylece, PISA’nın beklediği eleştirel düşünme becerisi, kütüphanecinin sunduğu pedagojik temeller üzerine inşa edilmiş olur.
Kısacası, kütüphaneciler tarafından sistematik olarak sunulan Bilgi Okuryazarlığı, PISA’nın ölçtüğü uygulamalı ve eleştirel okuryazarlık yetkinliğini sağlam temeller üzerine inşa eden en güçlü ve doğrudan kaynaktır.
%8’lik Başarı Artışı Bilimsel Verilerle Destekleniyor!
Bilimsel araştırmalar, kütüphanecinin sadece var olmanın ötesinde, aktif rolünün akademik başarı üzerinde doğrudan ve somut bir etki yarattığını kanıtlıyor:
ABD’de yapılan kapsamlı bir araştırmada, tam zamanlı sertifikalı bir kütüphanecinin bulunduğu okullarda, öğrencilerin ileri okuma skorlarında yaklaşık %8’lik önemli bir artış kaydedilmiştir; kütüphaneci olmamasının ise skorlarda düşüşle ilişkilendirildiği görülmektedir (Alleyne, 2024). Ayrıca, yalnızca kütüphanecinin uzmanlığı değil, okul kütüphanesi koleksiyonlarının (hem fiziksel hem de dijital) niceliği ve niteliği de öğrenci test skorlarına kayda değer bir katkı sağlamaktadır (Williams vd., 2024; Library Research Service, 2025).
Bu bilimsel kanıtlar, kütüphanecinin yalnızca kitap ödünç veren bir görevli olmadığını, müfredatla bütünleşik öğretim ve öğrenmede kritik rol oynayan stratejik bir eğitim lideri olarak konumlandırılması gerektiğini göstermektedir.
Türkiye’deki Yapısal Engeller
Millî Eğitim Bakanlığı (MEB), yayınladığı yeni kılavuzlarla Bilgi Okuryazarlığını; dijital, veri ve görsel okuryazarlık dâhil olmak üzere 10 temel beceri arasına alarak uluslararası standartlara uyum sağlama yolunda net ve iddialı bir vizyon ortaya koymuştur (Okullardaki Kütüphanelerin Verimliliğini Artırmak İçin Çalışma Başlatıldı, 2025). Ancak sahadaki uygulama gerçekliği, bu vizyonun gerçekleşmesi önünde ciddi yapısal engeller ve altyapısal boşluklar yaratmaktadır (Bilgi Okuryazarlığı Çalıştayı, 2020 ; Çakmak & Önal, 2013).
PISA başarısının anahtarı olan bu becerilerin sistematik olarak kazandırılması, politika ve uygulama arasındaki uçurum nedeniyle engellenmektedir. Millî Eğitim Bakanlığı’nın kütüphaneciyi aktif bir eğitimci rolüne taşıma ve Bilgi Okuryazarlığı Programlarını zorunlu kılma yönündeki iddialı vizyonuna rağmen, uygulamada ciddi aksaklıklar yaşanmaktadır. Başlıca yapısal engeller, özellikle devlet okullarında standart bir Bilgi Okuryazarlığı programının olmaması ve etkinliklerin tutarsızlığıdır. Bu durum, öğrencilerin ileri PISA becerilerini (sentez, eleştiri) geliştirmesini engeller. Ayrıca, uzman personel yetersizliği ve otomasyon sistemlerinin öğrencilere kapalı olması gibi erişim kısıtlamaları da tabloyu ağırlaştırmaktadır. Bu eksiklikler, bilimsel olarak kanıtlanmış kütüphaneci etkisini zayıflatmakta ve bilişsel enerjinin üst düzey düşünme yerine temel sorunlara harcanmasına neden olmaktadır. Bu durum bize Türkiye’nin PISA performansını kalıcı olarak iyileştirebilmesi için öncelikle yapısal boşlukların ortadan kaldırılması gerektiğini açıkça göstermektedir.
Dönüşüm Şart: Kütüphaneyi Öğrenme Merkezine Çevirmek
Kalıcı PISA başarısı için kütüphanelerin bir kitaplık olmaktan çıkarılıp, 21. yüzyıl becerilerinin aktif olarak inşa edildiği öğrenme merkezlerine dönüştürülmesi şarttır. Bu dönüşüm; uzman kütüphaneci istihdamını, ulusal “Bilgi Okuryazarlığı” müfredatının zorunlu kılınmasını ve öğrencilerin bilgiye bağımsız erişimini (otomasyon sistemleri dâhil) destekleyen altyapı reformlarını gerektirmektedir.
Seçilmiş Kaynakça
Alleyne, A. (2024, April 18). Investing in School Libraries and Librarians To Improve Literacy Outcomes. Center for American Progress. 28 Ekim 2025 tarihinde şu adresten alınmıştır: https://www.americanprogress.org/article/investing-in-school-libraries-and-librarians-to-improve-literacy-outcomes/
Bilgi Okuryazarlığı Çalıştayı (A. Aldemir, A. A. Büyüksan, & Ö. Özer, Haz.). (2020). Kültür ve Turizm Bakanlığı. https://kygm.ktb.gov.tr/Eklenti/78721,bilgi-okuryazarligicalistay-kitabi-1pdf.pdf?0
Çakmak, T., & Önal, H. İ. (2013). Bilgi Okuryazarlığı Becerilerinin Kazandırılmasında Okul Kütüphanecilerinin Rolleri ve Algıları. Türk Kütüphaneciliği, 27(4), 633-647. 28 Ekim 2025 tarihinde şu adresten alınmıştır: http://bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/945-2183-1-PB.pdf
Library Research Service. (2025). School Libraries Impact Studies. Library Research Service. 28 Ekim 2025 tarihinde şu adresten alınmıştır: https://www.lrs.org/data-tools/school-libraries/impact-studies/
Okullardaki Kütüphanelerin Verimliliğini Artırmak İçin Çalışma Başlatıldı. (2025, Ekim 22). Tekirdağ İl Milli Eğitim Müdürlüğü. 28 Ekim 2025 tarihinde şu adresten alınmıştır: https://tekirdag.meb.gov.tr/www/okullardaki-kutuphanelerin-verimliligini-artirmak-icin-calisma-baslatildi/icerik/7489/tr
PISA: Programme for International Student Assessment. (2025). OECD. 25 Ekim 2025 tarihinde şu adresten alınmıştır: https://www.oecd.org/en/about/programmes/pisa.html
Williams, D., Wavell, C., & Morrison, K. (2024). Impact of SCHOOL LIBRARIES on LEARNING. Scottish Librraies. 28 Ekim 2025 tarihinde şu adresten alınmıştır: http://scottishlibraries.org/wp-content/uploads/2024/10/impact-of-school-libraries-on-learning.pdf
